Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης

Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού (Λεωφόρος Στρατού 2, Θεσσαλονίκη) άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό το 1994. Προς το παρόν είναι ανοιχτές οχτώ αίθουσες, καθεμία από τις οποίες αποτελεί μία αυτόνομη έκθεση. Αξίζει να τονιστεί ότι τα περισσότερα εκθέματα παρουσιάζονται με τρόπο άμεσο στον επισκέπτη, ενώ οι προθήκες και οι βιτρίνες περιορίζονται αποκλειστικά και μόνο στις περιπτώσεις που τίθεται θέμα ασφάλειας και διατήρησης του εκθέματος. Η πρώτη αίθουσα φιλοξενεί την έκθεση με τον τίτλο Ο παλαιοχριστιανικός ναός, που έχει ως θέμα τον σχεδιασμό και τον διάκοσμο του ναού κατά τους πρώτους αιώνες θριάμβου του χριστιανισμού. Η δομή και η λειτουργία του παλαιοχριστιανικού ναού διευκρινίζεται μέσα από τα εκθέματα αλλά και από επεξηγηματικά πανό. Τα διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως οι κίονες, τα κιονόκρανα, τα τόξα, οι πεσσοί παρουσιάζονται διατεταγμένα όπως ακριβώς και στο εσωτερικό του ναού. Αξίζει να προσέξετε τα εντοίχια ψηφιδωτά από την Αχειροποίητο και το ναό του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, το ψηφιδωτό δάπεδο από τη βασιλική των ταξιαρχών Θεσσαλονίκης καθώς και μία τοιχογραφία των αγίων Κοσμά και Δαμιανού από την αγορά Θεσσαλονίκης. Η δεύτερη αίθουσα φέρει τον τίτλο Παλαιοχριστιανική πόλη και κατοικία. Εδώ προβάλλονται η οργάνωση της πόλης, καθώς και όψεις της καθημερινής ζωής και του ιδιωτικού βίου τα παλαιοχριστιανικά χρόνια. Τον κεντρικό χώρο της αίθουσας καταλαμβάνουν το δωμάτιο υποδοχής (triclinium) μιας οικίας με ψηφιδωτό δάπεδο και καλά διατηρημένες τοιχογραφίες. Πλήθος εκθεμάτων δίνουν με αδρές πινελιές εικόνες από την καθημερινή ζωή: κλειδιά, κλειδαριές, πήλινα και γυάλινα αγγεία, κοσμήματα και είδη καλλωπισμού. Χαριτωμένη λεπτομέρεια τα ζάρια και τα επιτραπέζια παιχνίδια. Από τα εκθέματα εντυπωσιάζουν δύο πολύ καλά διατηρημένοι χιτώνες από την Αίγυπτο, που έχουν παραχωρηθεί στο μουσείο από το Μουσείο Μπενάκη. Χωριστά εκτίθεται μια σειρά εκθεμάτων που αφορούν την παραγωγική δραστηριότητα (σύνεργα υφαντικής, μεταλλουργίας, ξυλουργικής και ζωγραφικής). Την εικόνα της καθημερινής ζωής συμπληρώνουν γεωργικά και αλιευτικά σύνεργα, ιατρικά εργαλεία, νομίσματα, αποθηκευτικά αγγεία και ένας αγωγός ύδρευσης. Στην τρίτη έκθεση, που φέρει το γενικό τίτλο Από τα Ηλύσια πεδία στο χριστιανικό Παράδεισο, διερευνώνται στοιχεία της αρχαίας περιόδου που επιβίωσαν στις χριστιανικές ταφές, παράλληλα με τις θεμελιακές αλλαγές που επέφερε η χριστιανική θρησκεία. Μέσα από τα εκθέματα γνωρίζουμε όλους τους τύπους ταφών της εποχής: σαρκοφάγοι, κεραμοσκεπείς τάφοι, εγχυτρισμοί (ταφές μέσα σε αγγεία), καμαροσκεπείς και κιβωτιόσχημοι τάφοι. Οι δύο τελευταίοι αυτοί τύποι φέρουν πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο με θέματα συμβολικά (πουλιά, κήποι, δέντρα, που παραπέμπουν στον Παράδεισο). Επίσης, συχνά εικονίζεται ο νεκρός μαζί με τους οικείους του, καθώς και σκηνές από τη Βίβλο. Ανάμεσα στις τοιχογραφίες ξεχωρίζουν αυτές που απεικονίζουν τα αγαπημένα εδέσματα ενός νεκρού. Στην ίδια αίθουσα εκτίθενται και τα κτερίσματα, όπως αγγεία, λύχνοι, νομίσματα και κοσμήματα. Η αίθουσα περιλαμβάνει ακόμη επιτύμβια ανάγλυφα και ένα άγαλμα του Καλού Ποιμένα. Στην τέταρτη έκθεση, με τον τίτλο Από την εικονομαχία στη λάμψη των Μακεδόνων και των Κομνηνών, εξετάζεται η εποχή της εικονομαχίας (8ος και 9ος αι.), η μεσοβυζαντινή ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική και κεραμική, καθώς και ενότητες που αφορούν τα προσκυνήματα και τα ταφικά έθιμα. Από τα εκθέματα ξεχωρίζει ένας θησαυρός αυτοκρατορικών κοσμημάτων. Στην αίθουσα εκτίθενται επίσης δύο ανάγλυφες εικόνες της Παναγίας, από τις οποίες ιδιαίτερα αξίζει την προσοχή σας αυτή που είναι τοποθετημένη στα δεξιά. Διακρίνουμε σ’ αυτήν έντονες επιρροές από την αρχαία κλασική τέχνη όσον αφορά την απόδοση των πτυχών του ενδύματος και τη στάση του σώματος. Πρόκειται για έργο εξαιρετικής χάρης. Σε περίοπτη θέση, δικαίως, έχει τοποθετηθεί ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο του 11ου-12ου αι., μια φορητή εικόνα της Παναγίας δεξιοκρατούσας και μια τοιχογραφία της Παναγίας περιστοιχισμένης από αγγέλους που προέρχεται από το παρεκκλήσι κοντά στον Πύργο του Τριγωνίου. Στην πέμπτη έκθεση, που φέρει τον τίτλο Οι δυναστείες των βυζαντινών αυτοκρατόρων, παρουσιάζονται μέσα από την εξέλιξη των νομισμάτων οι δυναστείες των βυζαντινών αυτοκρατόρων. Εδώ εκτίθεται και επιγραφή από υπέρθυρο πύλης του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης (10ος αι.), η οποία αναφέρεται σε ανακαίνισή του το 904, στα χρόνια των αυτοκρατόρων Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού και του διαδόχου του Αλέξανδρου. Η έκτη έκθεση έχει τον τίτλο Το βυζαντινό κάστρο. Κατά το διάστημα από τον 6ο ως το 14ο αι. πολλά κάστρα χτίστηκαν ανάμεσα στην Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη, σε σημεία που άλλοτε υπήρχαν άλλοι σταθμοί της ρωμαϊκής οδού. Τα κάστρα έλεγχαν τα περάσματα και εξυπηρετούσαν ανάγκες άμυνας και κατοικίας. Στην αίθουσα λειτουργεί χώρος προβολών, όπου θα δείτε εντυπωσιακά πλάνα από βυζαντινά κάστρα της βόρειας Ελλάδας (Θεσσαλονίκη, Ρεντίνα, Γυναικόκαστρο, Περιθεώρειο κ.λπ.). Στους τοίχους έχουν αναρτηθεί ενημερωτικά πανό που αφορούν την πολεοδομική οργάνωση της πόλης-κάστρου, την ύδρευση, τις παραγωγικές δραστηριότητες και την άμυνα. Στην αίθουσα εκτίθενται επίσης ευρήματα που αφορούν τόσο τον καθημερινό βίο στο βυζαντινό κάστρο (εργαλεία σιδηρουργού, ξυλουργού, βυρσοδέψη, πήλινα αποθηκευτικά αγγεία, οικιακά μαγειρικά σκεύη, επιτραπέζια εφυαλωμένα κεραμικά), όσο και τον πολεμικό εξοπλισμό (αιχμές βελών, πέταλα αλόγων, σπιρούνια, εγχειρίδια, πολεμικοί πέλεκεις κλπ.). Η έβδομη αίθουσα περιλαμβάνει μέρος της συλλογής χαρακτικών της συλλέκτριας και ερευνήτριας Ντόρης Παπαστράτου (1923-1987). Η συλλογή περιλαμβάνει έργα από πολλούς τόπους εκτύπωσης χριστιανικών χαρακτικών (Λεόπολη, Βιένη, Βενετία, Κωνσταντινούπολη, Άγιον Όρος). Από τα έργα αυτά ξεχωρίζουν μια αμφιπρόσωπη χαλκογραφία με τον Σέρβο ηγεμόνα Uros II, ο Ακάθιστος Ύμνος και η Παναγία Ρόδον το Αμάραντον, η αποτομή της κεφαλής του Ιωάννη του Προδρόμου, πανοραμική άποψη του Αγίου Όρους κλπ. Επίσης, εκτίθεται μια χαλκογραφική πλάκα με την Παναγία Άξιον Εστί. Η όγδοη αίθουσα περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά κομμάτια από τη συλλογή του Δημήτρη Οικονομόπουλου (1907-1986), που δωρίθηκε στο μουσείο. Ανάμεσα στα εκθέματα θα δείτε νομίσματα, λύχνους, σφραγίδες, λειψανοθήκες σε σχήμα σταυρού και εφυαλωμένα αγγεία διαφόρων εποχών. Επίσης, εκτίθεται μια εντυπωσιακή σειρά μεταβυζαντινών εικόνων. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν οι εικόνες του Αγίου Αθανασίου, του Ιωάννη του Προδρόμου καθώς και μια προσκύνηση των Μάγων, με φανερές τις επιδράσεις της ιταλικής Αναγέννησης. Αξιοπρόσεχτα, τέλος, εκθέματα αποτελούν δύο ζεύγη βημοθύρων με ξυλόγλυπτο και ζωγραφικό διάκοσμο. Φωτογραφία από την περιοδική έκθεση «Βυζαντινή Μεσαιωνική Κύπρος-Βασίλισσα στην Ανατολή και Ρίγαινα στη Δύση» που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης. Γενική άποψη αίθουσας του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης με εκθέματα της τελευταίας περιόδου του Βυζαντίου. Εικόνα (18ος αι.) της Παναγίας του Κύκκου από την Κύπρου (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης). Εικόνα (16ος αι.) της Αγίας Ματρώνας από τη συλλογή Δημητρίου Οικονομόπουλου (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης). Εικόνα (β’ μισό 14ου αι.) του Χριστού Παντοκράτορα (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης).